Portal pametne poljoprivrede

Politika ruralnog razvoja u Republici Srbiji je u nadležnosti Ministarstva privrede i Ministarstva za poljoprivredu i zaštitu životne sredine, preko formirane Agenciju za ruralni razvoj. Pomenuta Agencija ima zadatak da formuliše strateška rešenja za razvoj seoskih oblasti sa posebnim naglaskom na programe strukturalnog razvoja poljoprivrede i proizvodnje prehrambenih proizvoda, kao i korišćenje šumskih resursa na ruralnim područjima.Šire posmatrano, s obzirom na multifunkcionalnost i multidisciplinarnost problema, politika ruralnog razvoja u Srbiji treba da bude dnevno prisutna u svim resorima vlade Srbije. 

Agrarni analitičar Vojislav Stanković

U osnovi ruralna politika trebalo bi da se bavi realizacijom ciljeva  razvoja ruralnih područja, a koja obuhvataju širok spektar različitih ekonomskih aktivnosti. U principu ruralnom ekonomijom u Srbiji prostorno dominira poljoprivredna aktivnost, koja je ekstenzivni korisnik zemljišta i raspoloživog šumskog fonda. Ruralna ekonomija bi morala da obuhvati značajan spektar ekonomskih aktivnosti vezanih za ruralni razvoj, koji su toliko različiti, kao i nacionalna ekonomija i koji obezbeđuju rešavaje pitanja proizvodnje, obrazovanja, zdravlja, infrastrukturna pitanja – putevi, telefoni, vodosnabdevanje, kao i značajna pitanja vezana za zaštitu životne okoline.

Specifične mere agrarne politike vezane za ruralni razvoj moraju biti sastavni deo ukupnih mera agrarne politike, a istovremeno moraju biti koordinirane i usaglašavane sa politikama koje se vode u drugim resornim ministarstvima, a vezane su za infrastrukturu, zdravstvo, očuvanje i unapređenje šivotne sredine.

Specifičnosti ruralnih područja u Srbiji karakteriše se kroz restriktivnu mogućnost zapošljavanja, nedostatak koncentracije stanovništva, slabija obrazovna struktura stanovništva, udaljenost od potencijalnih tržišta (inputa i finalnih proizvoda), nepovoljnu infrastrukturu, posebno putne mreže. Pomenuta specifičnosti se razlikuju između ruralnih područja u ravničarskom regionu i ruralnih područja u brdskom i planinskom regionu gde su ovi problemiizraženiji i zato zahtevaju preduzimanje hitnih mera koje bi bile u funkciji zadržavanja stanovništva na tim područjima uz korišćenje raspoloživih prorodnih resursa.

Složenost problema i ograničenja u primeni politike ruralnog razvoja u Srbiji sastoje se u odsustvu istraživačkog iskustva na temu ruralnog razvoja i nedostatku finansijskih sredstva za razvoj ovih područja, pa je potrebno u narednom periodu preduzeti niz sistemskih mera u ovoj oblasti, i to:

-jasno definisati kriterijume za određivanje ruralnih područja, koja će biti u funkciji planiranja razvoja ruralnog područja i podsticanja istog specifičnim merama ekonomske politike. Za određivanje kriterijuma ruralnih područja mogu se koristiti definicije OECD, EU, uz kombinaciju dosadašnjih kriterijuma koji su u primeni u Srbiji;

-istraživanja i utvrđivanja specifičnosti ruralnih područja u ravničarskom, brdskom i brdsko-planinskom području;

-utvrđivanje strukture proizvodnje farmerskog gazdinstva na različitim područjima i specifičnih mera agrarne politike, kojima će se podržavati njihov razvoj;

-projektovanje razvoja prerađivačkih kapaciteta u funkciji prihvata, dorade i proizvodnje finalnih prehrambenih proizvoda na bazi poljoprivredne proizvodnje i šuskih resursa sa specifičnih ruralnih područja, a posebno proizvodnje biološki vrednijih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda;

-u saradnji sa drugim resornim ministrstvima rešavati infrastrukturna pitanja vezana za putnu privredu, PTT usluge, zdravstvene ustanove, školstvo, kao i servisiranje poljoprivredne tehnike i tehnike u domaćinstvima, i

-razvoj savetodavne poljoprivredne stručne službe za unapređenje poljoprivredne proizvodnje na posedima zemljoradnika u ruralnim područjima, sa posebnim modalitetima zavisno od regiona u kome se obavlja poljoprivredna proizvodnja.

-U ruralnim sredinama moglo bi da bude izmešteno i locirano oko 35-40 industrijskih delatnosti vezanih za poljoprivredu (posebno prehrambena industrija i poljoprivredna mehanizacija), gde bi  bila otvorena nova radna mesta za veći broj raspoložive radne snage sa sela, a gradovi bi prestali da budu prenaseljeni, sa socijalnim problemima;

-Istovremeno, u ostalim delatnostima industrije, zdravstvu, obrazovanju i uslužnom sektoru (trgovina i seoski turizam) bio bi angažovan deo aktivnog stanovništva iz ruralnih područja. Na taj način, uslovi života bi se značajno izjednačili sa uslovima života u gradu, a orijentacija prema selu i poljoprivredi bi bila privlačnija za  mlade,  školovane kadrove.

-Sistemskim reformama u sektoru poljoprivrede Srbije, realizovalo bi se proizvodno i tehnološko prestrukturiranje, stimulisao bi se veći i brži rast produktivnosti, kao i veća konkurentnost na domaćem i svetskom tržištu, uz puno uvažavanje ekoloških, energetskih i ekonomskih  kriterijumima.

Pravci razvoja poljoprivrede Srbije i očekivani rezultati

Osnovni pravac budućeg razvoja poljoprivrede i prahrambene industrije je optimalno korišćenje i očuvanje raspoloživih proizvodnih kapaciteta, povećanje obima poljoprivredne proizvodnje, izmena proizvodne strukture u korist intenzivnih vidova proizvodnje namenjenih izvozu, proizvodnja visokofinalnih i visokokvalitetnih proizvoda. Cilj takvog razvojnog pravca je podmirenje domaće tražnje i značajno povećanje izvoza visokokvalitetnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda.

U dugoročnom razvoju poljoprivredne proizvodnje u Srbiji prioritet treba da dobije proizvodnja biološki visokokvalitetne hrane.

Tražnja ovih proizvoda permanentno se povećava na svetskom tržištu, naročito na tržištima razvijenih zemalja. Organizacija proizvodnje, prerade, pakovanja i marketinga, stvaraju uslove za punu valorizaciju poljoprivrednih resursa izvozom biološki, visoko-vredne hrane na svetskom tržištu. Srbiju treba pretvoriti u područje tradicionalno-konvencionalne poljoprivredne proizvodnje.

Najveći deo teritorije Srbije je ekološki čist, posebno brdsko-planinsko područje. Poljoprivredno zemljište Srbije spada u nezagađena ili malo zagađena zemljišta u odnosu na Evropu, i pogodna su za proizvodnju biološki kvalitetne hrane. To je komparativna prednost Srbije u odnosu na Evropu, gde preko 95% poljoprivrednog zemljišta ne ispunjava uslove za proizvodnju biološki kvalitetne hrane.

Brdsko-planinski i pojedini ravničarski reoni, posebno na teritoriji Centralne Srbije, ispunjavaju uslove za proizvodnju biološki kvalitetne hrane. Da bi Srbija iskoristila komparativne prednosti u proizvodnji biološki kvalitetne hrane potrebna je i dosledna harmonizacija standarda poljoprivredne proizvodnje sa standardima visoko razvijenih zemalja,  šeme EU.

Primena savremene agrotehnike, od osnovne obrade, plodoreda, ishrane, izbora sortimenata, korišćenja bakterijskih i biopreparata u suzbijanju bolesti, pravilne upotrebe poljoprivredne tehnike, standardizovanje upotrebe organskih đubriva i drugih mera agrotehnologije, uslov su za očuvanje ekoloških uslova u proizvodnji biološki kvalitetne hrane.

Za strateško planiranje razvoja proizvodnje biološki kvalitetne hrane i osvajanje tržišta potrebno je uspostaviti skladan odnos kvaliteta i očuvanja životne sredine (menadžmenta kvaliteta i menadžmeta okoline), uz jasno isticanje ekološkog znaka kvaliteta proizvoda. Polazeći od marketing koncepcije proizvodnje kvalitetne hrane za poznatog kupca i raspoloživih uslova za tu vrstu proizvodnje, potrebno je definisati proizvodnju biološki vredne hrane, a neposredna realizacija bi mogla da se sprovede u dve faze:

• U prvoj fazi bili bi zastupljeni proizvodi koji mogu brzo da se pripreme za izvoz (značajan deo poljoprivredne proizvodnje Centralne Srbije (oko dve trećine) može se prevesti u biološki kvalitetnu hranu, i

• U drugoj fazi potrebno je izraditi dugoročni program proizvodnje biološki kvalitetne hrane.

Među proizvodima koji mogu odmah da se plasiraju u izvozu su šumski plodovi: pečurke, borovnice, puževi, lekovito bilje i ostali. Kod šumskih plodova i lekovitog bilja potrebno je marketinški definisati proizvod i rešiti problem otkupa, skladištenja i pakovanja.

Pojedini programi proizvodnje kvalitetne hrane iz Srbije su stekli afirmaciju na svetskom tržištu (pored toga što još nisu brendirani i ne nose oznake o geografskom poreklu), to su pre svega: jagodičasto voće (malina, kupina i jagoda), baby beef i jagnjeće meso, suva šljiva (sa prerađevinama) i ostalo suvo voće, pojedina vina i voćne rakije, užička pršuta, pirotski kačkavalj, sjenički i homoljski sir, kajmak i ostali. Istovremeno, potrebno je doneti programe plantažne proizvodnje retkih, zaštićenih vrsta lekovitih biljaka na planinama.

U programu razvoja proizvodnje biološki kvalitetne hrane, potrebno je definisati osnovu aktuelne tražnje, proizvodni program i definisati proizvode u skladu sa komparativnim prednostima, potencijalnim profitom, budućim razvojem tržišta ove grupe proizvoda, diversifikacijom proizvodnje  (količine, kvalitet i konkurentnost sa određenim tehnologijama proizvodnje), ekološki marketing (sa standardima kvaliteta i ekološkim znakom istaknutim na vidnom mestu), u cilju zadovoljenja potreba sve probirljivijih potrošača eko-hrane. U tom cilju potrebno je definisati i izvršiti izbor razvojnih programa, po određenim vrstama proizvodnje i propisati primenu agrotehnologije u proizvodnji biološki vredne hrane.

Doslednim sprovođenjem programa razvoja poljoprivrede, prehrambene industrije i svestranog razvoja sela, savremena i industrijalizovana poljoprivreda i prehrambena industrija bi predstavljala osnovu ubrzanog razvoja celokupne privrede i značajno doprinosila bržem razvoju ostalih grana industrije i infrastrukture.

Oko 2020. godine poljoprivreda u Srbiji bi trebalo da u potpunosti zadovolji domaću tražnju i da ostvari oko 4 milijarde USD deviznog priliva od izvoza. Do 2025. godine, poljoprivreda u Srbiji bi trebalo da zadovolji  domaću tražnju na višem i kvalitetnijem nivou i obezbedi devizni priliv od oko 6 milijardi USD, a oko 2030. godine devizni priliv od 9-10 milijardi USD.

Dohodak, posebno tržišnog proizvođača u poljoprivredi, trebalo bi da bude iznad proseka dohotka u ostaloj privredi (što je karakteristično za EU), jer je rad u poljoprivredi znatno teži i složeniji od rada u industriji.

Umesto sadašnjih  630.000 sitnih poljoprivrednih gazdinstava, u Srbiji bi oko 2020. godine bilo oko 350.000 komercijalizovanih gazdinstava, sa prosečnom veličinom od oko 20 ha. Ostalo bi bile okućnice i sitna gazdinstva, koja bi, takođe, bila značajna za naturalnu potrošnju i tržište. Posebno, potrebno je definisati programe specifične proizvodnje cveća, rasada, proizvodnje povrća u plastenicima, živinarske proizvodnje (jaja i brojlera),  pojedinih vrsta voća, gljiva i druge.

U strukturi poljoprivredne proizvodnje stočarstvo bi trebalo da ima dominantnu ulogu, a biljna proizvodnja bi se zasnivala na iskorišćavanju genetskog potencijala novostvorenih visokorodnih sorti hibrida i gajenih biljaka.

U seoskim sredinama moglo bi da bude locirano oko 35-40 industrijskih delatnosti vezanih za poljoprivredu, gde bi  bila otvorena nova radna mesta za veći broj raspoložive radne snage sa sela, a gradovi bi prestali da budu prenaseljeni, sa socijalnim problemima.

Na poslovima izvozno orijentisane proizvodnje visoko vredne hrane, proizvodnje junećeg mesa, plantažne proizvodnje lekovitog bilja, proizvodnje povrća u plastenicima, zatim, seoskom turizmu, kao i na berzanskim poslovima u prodaji cveća i povrća, moguće je do 2025. godine uposliti 200.000 radno aktivnog stanovništva. Istovremeno, u ostalim delatnostima industrije, zdravstvu, obrazovanju i uslužnom sektoru (trgovina i seoski turizam) bio bi angažovan deo aktivnog stanovništva. Na taj način, uslovi života bi se značajno izjednačili sa uslovima života u gradu, a orijentacija prema selu i poljoprivredi bi bila privlačnija za  mlade,  školovane kadrove.

Autor: Vojislav Stanković

.