Portal pametne poljoprivrede

Životni standard, ostvarene nominalane i realne zarade stanovništva posebno značajno doprinose smanjenom obimu prometa i potrošnje poljoprivredno-prehrambenih proizvoda na domaćem tržištu. Aktuelana potrošnja osnovnih prehrambenih proizvoda u Srbiji, prikazana po članu domaćinstva, je u padu i još uvek značajno zaostaje za potrošnjom u razvijenim zemljama Evrope.

Kako je ekonomija u poljoprivredi u funkciji ponude i neelastične tražnje u slučaju smanjene proizvodnje neelastična tražnja doprinosi da poljoprivrednici realizuju veće prihode nego kada je rodna godina. Nisku elastučnost tražnje imaju mnogi poljoprivredni proizvodi, posebno žita, mleko, meso, kafa i ostali. Kako se navike u ishrani potrošača sporo menjaju i u slučaju povećanja cena, uticaj promena ponude i neelastične tražnje na sektor poljoprivrede odražava se na varijabilnost obima proizvodnje.

U slučaju rodne godine, neelastična tražnja često doprinosi i padu cena i smanjenju dohotka u poljoprivredi, što poljoprivredni proizvođači očekuju pomoć od države. Pretežan broj razvijenih zemalja ima mehanizme intervencionizma, od kojih su najznačajniji: finansijsko subvencioniranje, uvođenje sistema garantovanog otkupa (robne rezerve) se povećavaju cene, carinama i uvoznim ograničenjima se smanjuje uvoz hrane, a neretko se od poljoprivrednih proizvođača zahteva da ograniče proizvodnju.

Finalna potrošnja domaćinstva

U Republičkom Zavodu za statistiku prati se finalna potrošnja i komparativno analiziraju  kvartalni rezultati upotrebljenih sredstava anketiranih domaćinstava.

U Republici Srbiji, prosečna mesečna raspoloživa sredstva po domaćinstvu (za sva domaćinstva), u 2016. godini, iznosila su 59.624 dinara,odnosno 485,5 evra, što je u poređenju sa 2015. godinom nominalno više  za 3,1%. Domaćinstva sa gradskog područja su u 2016. prosečno mesečno su raspolagala sa 62.336 dinara, odnosno 507,5 evra, što je za 2,3% nominalno više u odnosu na 2015.godinu, dok su domaćinstva sa ostalog područja imala na raspolaganju 55.210 dinara, odnosno 449,5 evra, što je za 5,5% nominalno više u odnosu na 2015. godinu.

Izdaci za ličnu potrošnju domaćinstava,  za sva domaćinstva u Srbiji su iznosili u 2016. godini 60.720 dinara, odnosno 494,4 evra i u poređenju sa 2015. godinom viši su za 3%. Izdaci za ličnu potrošnju domaćinstava sa gradskog područja u 2016. iznosili su 62.328 dinara, odnosno 507,5 evra, i viši su za 2,3% nominalno, u odnosu na 2015., dok su kod domaćinstava sa ostalog područja iznosili 58.102 dinara, odnosno 473,1 evro i viši su za 3,7% nominalno u odnosu na 2015. odinu.

Najveći udeo u raspoloživim sredstvima (sva domaćinstva), u 2016., imaju prihodi iz redovnog radnog odnosa – 49,2%,  penzije – 30,9%, prihodi od poljoprivrede, lova i ribolova – 4,5%, naturalna potrošnja – 4,4%, ostala primanja od socijalnog osiguranja – 3,0%, prihodi van redovnog radnog odnosa – 3,0% i 5,0% čine prihodi iz ostalih izvora.

Najveći udeo u ličnoj potrošnji domaćinstava (sva domaćinstva), u 2016., čine izdaci za hranu i bezalkoholna pića – 34,9% i stanovanje, vodu, el. energiju, gas i ostala goriva – 16,7%. Slede izdaci za transport – 9,3%, za ostale lične predmete i ostale usluge – 5,9%, za komunikacije – 5,3%,  za rekreaciju i kulturu – 5,2%, za odeću i obuću – 5,2%, za alkoholna pića i duvan – 4,6%, obrazovanje – 1,4% i 11,5% čine izdaci za ostale grupe lične potrošnje.

Od ukupnog broja domaćinstava predviđenih za anketiranje u 2016. (8.856 za Republiku Srbiju), anketom je obuhvaćeno 6.457 domaćinstvo (72,9%).

Izdaci za ličnu potrošnju domaćinstava (sva domaćinstva) u Republici Srbiji, u 2016. godini. Anketom je ocenjeno 2.466.316 domaćinstava, sa prosečnim brojem članova 2,74 i prosečnim brojem potrošačkih jedinica 2,15. Izdaci za ličnu potrošnju svih domaćinstva su  iznosili su 60.720 dinara, što iznosi 494,4 evra. U strukturi lične potrošnje najveći udeo izdataka za hranu i bezalkoholna pića, 21.106 dinara (34,9%), odnosno 171,8 evra. Posmatrano po članu domaćinstva za hranu mesečno  je raspoloživo 7.702 dinara, odnosno 62,7 evra, a posmatrano po tzv. potrošačkoj jedinici raspoloživo je  9.816 dinara (79,9 evra).

Situacija u gradskim sredinama je nešto povoljnija. Anketom je ocenjeno 1.527.510 domaćinstava iz gradskih sredina, sa prosečnim brojem članova 2,61 i prosečnim brojem potrošačkih jedinica od 2,07 člana.

Izdaci za ličnu potrošnju gradskih domaćinstava su u 2016. godini iznosili 62.328 dinara, odnosno 507,5 evra. U strukturi lične potrošnje dominiraju troškovi  hrane i bezalkoholnih pića u vrednosti od 20.983 dinara (33,7%), ili 170,8 evra.

Posmatrano po članu domaćinstva u gradskoj sredini je mesečno raspoloživo 8.039 dinara, ili 65 evra, a posmatrano po tzv. potrošačkoj jedinici raspoloživo je  10.136 dinara (82,5 evra).

Izdaci za ličnu potrošnju domaćinstava u ostalim područjima Republike  Srbije. Anketom je ocenjeno 938.806 domaćinstava, sa prosečnim brojem članova 2,94 i prosečnim brojem potrošačkih jedinica 2,29. Izdaci za ličnu potrošnju svih domaćinstva su  iznosili  u 2016. godini 58.102 dinara, što iznosi 473,1 evro. U strukturi lične potrošnje najveći udeo izdataka za hranu i bezalkoholna pića, 21.302 dinara (38,6%), odnosno 173,4 evra.

Posmatrano po članu domaćinstva za hranu mesečno  je raspoloživo 7.246 dinar, odnosno 59 evra, a posmatrano po tzv. potrošačkoj jedinici raspoloživo je  9.302 dinara (75,7 evra).

Pomenuto ukazuje da su negativna kretanja još prisutna i ona se ogledaju u postepenom, relativnom, povećanju udela troškova hrane i stanovanja u ukupnim rashodima domaćinstva.

Poređenja radi  strukturi izdataka za ličnu potrošnju domaćinstava u EU(27), izdaci za hranu imaju učešće od 11% u Luksemburgu, zatim, 12,3% u Velikoj Britaniji, u Nemačkoj, 12,9% u Francuskoj, 15,7% u Sloveniji, 19,1% u Grčkoj 18,9% u Češkoj 23,5% u Bugarskoj 35,3, pa sve do 50% u Rumuniji. Prosečni izdaci za hranu u EU-27 u ličnoj potrošnji domaćinstava iznose 19,4%.

Posmatrano po stanovniku, potrošnja većine prehranbenih proizvoda u Srbiji, tokom 2016. godine je u padu ukoliko se poredi sa višegodišnjim prosekom (2008-14), dok u poređenju sa prethodnom godinom (2015.) potrošnja beleži blagi rast kod proizvoda višeg standarda u potrošnji. To se pre svega odnosi na potrošnju svežeg mesa (svinjskog i junećeg)..

U Srbiji je potrošnja svežeg mesa u 2016 godini iznosila 44 kilograma (od čega junećeg i goveđeg 3,2 kilograma, svinjskog 14,8 kg, jagnjećeg 0,7 kg, živinskog 17,3 kg i ribe 4 kg), što je skromno u poređenju sa pojedinim zemljama u EU, gde je potrošnja svežeg mesa iznosila oko 65,5 kilograma (junećeg 10,7 kilograma, svinjskog 31,4 kilograma, živinskog 21,6 kilograma i jagnjećeg 1,8 kilogram).

Potrošnja kravljeg konzumnog mleka (bez prerađevina) od 46,6 litara po stanovniku u Srbiji  je manja u odnosu na prosečnu potrošnju u EU, gde je prosek  90 litara. (u Austriji 81 litar, Nemačkoj 74 litara., Francuskoj 65 litara, Grčkoj  69 litara.). U potrošnji voća i povrća  po stanovniku,  Srbija značajno  zaostaje u odnosu na prosek  potrošnje u EU.

Nizak životni standard stanovništva u Srbiji, koji se graniči sa siromaštvom, doprinosi da je domaće tržište ograničavajući faktor za racionalno korišćenje značajnih agroekoloških, proizvodnih i ljudskih resursa, pa izlaz iz postojeće situacije treba dugoročno tražiti u izvoznoj orijentaciji poljoprivrede kao osnovni uslov povećanja ukupne efikasnosti agroindustrijske proizvodnje i njenog bržeg uklapanja u svetsko tržište i evropske integracione procese.

Međutim, izvozni rezultati poljoprivrede Srbije u u narednim  godinama će biti značajno ugroženi ograničanjima koja su prisutna na domaćem tržištu zbog pada agregatne tražnje kao posledica smanjenog životnog standarda stanovništva. Veličina domaćeg tržišta ima značajnu ulogu u realizaciji komparativnih prednosti poljoprivrede i prehrambene industrije. Veliko tržište omogućava veliki obim proizvodnje i niže jedinične troškove proizvodnje, pa samim tim i komparativne prednosti zemlje na međunarodnom tržištu.