Sad pregledajte voćnjake
Zimski pregledi voćaka su veoma značajni i na osnovu rezultata pregleda utvrđuje se neophodnost izvođenja zimskog tretiranja. Na granama, grančicama, u naborima kore ili ispod ispucale kore voćaka, zimu provodi veliki broj štetnih vrsta insekata i voćnih grinja.
U zavisnosti od mesta gde prezimljavaju potrebno je pregledati debla (površina ili ispod ispucale kore), korenov vrat, grane (na površini, u pukotinama, na mestu grananja, oko pupoljaka) i opalo lišće. Polifagne štetočine koje se javljaju u koštičavim i jabučastim voćnim vrstama prezimljavaju u stadijumu jaja oko pupoljka (veliki i mali mrazovac, crveni voćni pauk), ili se jaja nalaze pod štitom uginulih ženki (zapetasta štitasta vaš), ili u jajnim leglima (gubar i kukavičja suza).
Druga grupa ovih štetočina prezimi u stadijumu larve različitih uzrasta na stablu (krvava vaš, kalifornijska štitasta vaš) ili formiraju zimske gusenične zapretke (žutotrba i glogovac).
Pod lupom od novembra do marta
Imajući u vidu zančaj zimskih pregleda, savet voćarima je da obavezno provere prisustvo jaja lisnih vašiju, crvenog voćnog pauka, pojedinih štetnih leptira (gubar, kukavičja suza), zatim larve šljivine štitaste vaši, kalifornijske vaši, krvave vaši, zapredene gusenice smotavca. Prag štetnosti se mora utvrditi za svaku štetočinu da bi se donela odluka da li, kada i kojim preparatima treba sprovesti hemijsku zaštitu. Ako se uoče ove štetočine, njihova brojnost se može smanjiti mehaničkim putem – skidanjem jajnih legala, guseničnih zapredaka, odsecanjem naseljenih grana i izdanaka, čišćenjem naseljene kore…
Zimski pregledi voćaka izvode se u vremenu mirovanja vegetacije (novembar-mart). Pregledaju se jednogodišnje, dvogodišnje, trogodišnje grančice i rodni kolači. Pre pregleda grančice se skraćuju na dužinu od 10 – 20 cm. U toku pregleda beleži se broj utvrdjenih štetočina, a po završetku pregleda progonozira se intezitet pojave i štetnost. Grančice se pregledaju u laboratoriji. Svaki uzorak se pregleda lupom ili ispod binokulara i beleži se broj prisutnih štetočina. Cilj zimskog pregleda je da se utvrdi prisustvo štetnih bioloških agenasa i da se uporedi sa pragovima tolerancije.
Insekti i grinje, velika opasnost
Pored standardnih insekata i grinja u višegodišnjim zasadima, štete pričinjavaju i polifagni insekti i grinje. Insekti i grinje se svake godine javljaju i u toku vegetacije mogu da izazovu ekonomski značajne štete kod koštičavih i jabučastih voćnih vrsta. Stoga brojnost ovih štetočina treba smanjiti prvim prolećnim prskanjem, kako bi se u toku vegetacije lakše suzbijale i njihova brojnost održavala ispod praga štetnosti.
Razne vrste vaši, koje su prisutne od samog početka pa do kraja vegetacije – imaju veći broj generacija u toku vegetacije. Bitno je navesti da su neke vrste vaši postale rezistentne na veliki broj insekticida i u tome i jeste veliki značaj startnog prskanja, kojim se može redukovati preko 2/3 populacija prisutnih prezimljujućih vrsta. Poseban akcenat se mora dati na suzbijanje prezimljujućeg stadijuma kruškine buve, jer u ovoj meri se ogleda uspeh u suzbijanju ove vrste tokom vegetacije.
Zimskim pregledom utvrdjuje se prisustvo i brojnost jaja lisnih vaši, gubara, kukavičje suze, mrazovaca, krvave vaši, glogovca, smotavaca, crvenog preglja i mrazovaca, larve šljivine štitaste vaši, kalifornijske vaši, žutotrbe, jabukinog moljca i dr. štetočina. Tokom februara i marta, sa porastom temperature aktiviraju se odrasli insekti kruskine buve i jabukinog cvetojeda i njihovo prisustvo se utvrđuje pregledom većeg broja grančica i pupoljaka.
Zimski pregledi voćaka su veoma značajni, jer poznavanjem stanja u voćnjaku mogu se sprečiti iznenadne štete i izbeći nepotrebna tretiranja, odnosno utrošak sredstava. Ovim pregledom se utvrđuje prisustvo prezimljujućih formi štetočina na voćkama i moguće je signalizirati o potrebi suzbijanja pojedinih štetočina ranim prolećnim prskanjem, a često je moguća i kratkoročna prognoza potrebe suzbijanja po kretanju vegetacije.
Crveni voćni pauk prezimi u stadijumu zimskih jaja koja su izrazito crvene boje. Za utvrđivnje njihovog broja uzimaju se dvogodišnje grančice sa po dva pupoljka. Kritičan broj u zimskom mirovanju je 1.000 jaja po uzorku (na jedan metar višegodišnje grančice), odnosno deset jaja po pupoljku, što znači da ako ima više-može prouzrokovati znatne štete. Da se to ne bi dogodilo potrebno je kontrolisati piljenje larvi iz jaja, a i njihovo naseljavanje na listove. Za utvrđivanje brojnosti zimskih jaja crvenog voćnog pauka uzimaju se delovi dvogodišnjih grančica sa po dva pupoljka. Uobičajeno je da se u voćnjacima površine do 5 ha uzimaju grančice sa 50 – 100 stabala sa svakog po 2 uzorka dužine 10 cm. Utvrđeni broj jaja predstavlja broj po metru. Ukoliko se po jednom metru nađe: – više od 3000 zimskih jaja može se očekivati jak napad crvenog voćnog pauka, – srednje jak napad se očekuje ako je broj jaja od 1000 – 3000, – slabiji napad kada je broj zimskih jaja manji od 1000.
Lisne vaši koje imaju veliki broj generacija godišnje prezime u obliku crnih jaja koja su smeštena pojedinačno na kori jednogodišnjih i dvogodišnjih grančica. Grančice za pregled treba uzimati sa slučajno odabranih stabala na više mesta u voćnjaku. Za utvrđivanje brojnosti lisnih vaši koje prezimljuju u obliku zimskih jaja na voćkama ili na drugom drvenastom bilju uzimamo nekoliko uzoraka iz voćnjaka (jedan uzorak predstavlja 10 dvogodišnjih grančica dužine 20cm). Prag tolerantnosti je 3 – 25 jaja lisnih vašiju na jedan metar. Ako se pronađe više od 25 jaja lisnih vaši na jednom metru grančica, to znači da se prva generacija može očekivati u kritičnom broju. Breskvina zelena vaš zimska jaja polaže uz pupoljke.
Osim lisnih vaši, tokom zime možemo na voćkama i vinovoj lozi susresti i populacije štitastih vašiju. Većina su polifagne vrste. Šljivina štitasta vaš je jedna od najvećih štetočina šljive. Pored šljive, napada i vinovu lozu. Odrasla vaš je ljubičastosmeđa, a prezimi kao larva drugog uzrasta na granama i stablu. Vrlo je otporna na niske temperature. Kalifornijska štitasta vaš je izraziti polifag. Najčešće se nalazi na jabuci, krušci, brekvi, ribizli, dunji, a napada i vinovu lozu. Uzrokuje sušenje stabla. Vaš ima okrugli tamnosivi štit, a prezimi kao larva prvog ili drugog stadijuma.
Poseban problem poslednjih godina predstavlja sve veće širenje jabukine krvave vaši. Prezimljava kao larva oko korenovog vrata na dubini 10-15 centimetara, a manji deo prezimi u pukotinama ili ispod kore drveta jabuke. Prag tolerancije je deset odsto naseljenih stabla jabuke. Kolonije se vrlo lako zapažaju u vidu bele vataste navlake u pukotinama kore, ranama od rezidbe, jednogodišnjim ranama i deblu. Krvava vaš sisanjem sokova izaziva ubrzano deljenje ćelija i na oštećenom mestu dolazi do hipertrofije tkiva. To zadebljalo tkivo odumire, kora puca, suši se i dolazi do stvaranja rak-rana na granama.
Rak-rane potom naseljavaju gljivice paraziti rana i staklokrilac. Krvava vaš može da podnese veoma niske temperature, i do -27 celzijusovih stepeni. Moljac (miner) kružnih mina prezimljuje u stadijumu lutke u belom kokonu koji je sa dva kraja vezan i nalazi se u pukotinama. Kritičan broj u vreme zimskog pregleda je 10-20 lutki po stablu.
Jabučni cvetojed prezimljava kao odrasla štetočina u voćnjaku. Smotavci popoljaka prezimljavaju na voćkama kao gusenice na zaklonjenim mestima ili kao jajna legla. U zemlji prezimljavaju jabučne, kruškine i šljivine osice, trešnjina, kruškina stenica, voćne pipe, a u opalom lišću mineri. Imajući u vidu značaj zimskih pregleda, savetujemo proizvođačima da obavezno provere prisustvo jaja napred navedenih štetočina u svojim voćnjacima.
Nikola Ostrogonac dipl.ing
Savetodavac PSS Subotica